تکانه‌های الکتریکی در عضله قلب (میوکارد) باعث ایجاد ضربان قلب (انقباض) می‌شود. این سیگنال الکتریکی از گره سینوسی دهلیزی (SA) در بالای اتاقک سمت راست قلب (دهلیز راست) موسوم به “ضربان ساز طبیعی قلب” آغاز می‌شود. آزاد شدن تکانه الکتریکی در گره SA باعث انقباض دهلیزها شده، و سیگنال از گره دهلیزی بطنی (AV) عبور می‌کند. گره AV سیگنال را از طریق فیبرهای عضلانی اتاقک‌های پایینی (بطن ها) ارسال کرده و باعث انقباض آنها می‌شود. هر گونه بی نظمی در ریتم طبیعی قلب، آریتمی نامیده می‌شود.
نیاز به جراحی ماز (Maze)
“جراحی ماز” یا “روش ماز”، برای درمان نوع خاصی از آریتمی موسوم به فیبریلاسیون دهلیزی مزمن (AF) انجام می‌شود. فیبریلاسیون دهلیزی مزمن، ریتم سریع و نامنظم قلب است که در آن حفره‌های فوقانی قلب به شکلی ناهماهنگ منقبض می‌شوند؛ مشکلی خطرناک که به دنبال تجمع خون در اتاقک‌ها، می‌تواند منجر به ایجاد توده‌های خونی (لخته خونی)، و در صورت خروج احتمالی لخته خونی از قلب موجب انسداد یک شریان کوچک در مغز و سکته مغزی شود.
جراحی ماز با ایجاد “مارپیچ”ی از مسیرهای الکتریکی جدید برای عبور آسان تکانه‌های الکتریکی از قلب، فیبریلاسیون دهلیزی مزمن را درمان می‌کند. این روش در صورتی توصیه می‌شود که فیبریلاسیون دهلیزی مزمن با دارو یا روش‌های دیگر قابل درمان نباشد.
اقدامات برای جراحی ماز
آمادگی قبل از عمل روش ماز
- به جز موارد اورژانسی، زمان جراحی با توافق بیمار و پزشک برنامه‌ریزی می‌شود. لازم است جراح و متخصص قلب در جریان هرگونه مشکل سلامتی از جمله علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا بگیرد. هر عفونتی ممکن است در روند بهبودی تأثیر بگذارد. همچنین، تمام داروهای مصرفی (تجویزی، بدون نسخه و مکمل ها) را با متخصص قلب و جراح خود در میان بگذارید. قبل از جراحی، ممکن است برخی آزمایشات مانند نوار قلب (ECG یا EKG)، آزمایش خون، آزمایش ادرار و عکس قفسه سینه برای کسب اطلاعات به روز در مورد سلامت بیمار لازم باشد.
- اگر سیگار می‌کشید، پزشک توصیه می‌کند که حداقل 2 هفته قبل از جراحی سیگار را ترک کنید. سیگار کشیدن قبل از جراحی می‌تواند منجر به مشکلات لخته شدن خون و تنفس شود. بهتر است شب قبل از جراحی حمام کنید تا میزان میکروب‌های روی پوست شما کاهش یابد.
- با کمک داروی بیهوشی، بیمار را در حین عمل “بیهوش” می‌کنند. برای بیهوشی بهتر است معده بیمار خالی باشد، بنابراین احتمالا از بیمار خواسته می‌شود که از نیمه شب قبل از جراحی چیزی نخورد. اگر بعد از نیمه شب چیزی خوردید یا نوشیدید، مهم است که به متخصص بیهوشی و جراح خود اطلاع دهید.
پیش از بیماری دستورالعمل کاملی از متخصص قلب و جراح دریافت خواهید کرد، اما در اینجا برخی اصول اولیه برای جراحی ماز ذکر می‌شود:
در روز جراحی
- بیمار اغلب یک روز قبل یا گاهی صبح روز جراحی در بیمارستان بستری می‌شود. دیسک‌های فلزی کوچکی (الکترود) که به قفسه سینه متصل می‌شوند به یک دستگاه الکتروکاردیوگرام متصل هستند که ریتم قلب و فعالیت الکتریکی آن را کنترل می‌کند. ناحیه ای که قرار است لوله پلاستیکی (موسوم به لاین) در شریان مچ دست قرار گیرد، توسط بی‌حس کننده موضعی بی‌حس می‌شود. لاین درون وریدی (IV) به رگ وارد شده و در مدت عمل، داروی بیهوشی را وارد خون می‌کند. پیش از ورود به اتاق عمل، به بیمار چیزی برای آرام شدن (مسکن خفیف) داده می‌شود.
- بعد از بیهوشی کامل، لوله ای از درون نای عبور کرده به دستگاهی به نام ماسک تنفسی متصل می‌شود که تنفس را کنترل می‌کند. لوله دیگری از طریق بینی و گلو وارد معده می‌شود تا از تجمع مایعات و هوا در معده جلوگیری کند، بنابراین بیمار هنگام به هوش آمدن احساس بیماری و نفخ نخواهد داشت. لوله نازکی به نام کاتتر به مثانه وارد می‌شود تا ادرار تولید شده در طول عمل را جمع آوری کند.
- برای جراحی ماز دستگاه قلبی ریوی به کار می‌رود. این دستگاه توسط یک تکنسین پرفیوژن یا متخصص جریان خون کنترل می‌شود. پیش از اتصال دستگاه، به بیمار یک داروی رقیق کننده خون (ضد انعقاد) داده می‌شود که از لخته شدن خون جلوگیری کند. پزشک متخصص قلب و عروق به عنوان سرپرست تیم جراحی،توسط دستیاران، متخصص بیهوشی و پرستاران جراحی همراهی می‌شود.
- پس از اتصال دستگاه قلبی ریوی، قلب متوقف و خنک می‌شود. جراح تعدادی برش کوچک در هر دو اتاق فوقانی قلب ایجاد می‌کند. این کار با استفاده از یک چاقوی جراحی تیز موسوم به چاقوی جراحی، یا یک دستگاه کریوآبلیشن (که با کمک انجماد بافت‌ها را از بین می‌برد)، یا یک دستگاه فرکانس رادیویی (که بافت را با استفاده از انرژی فرکانس رادیویی (مانند حرارت مایکروویو) تخریب می‌کند) یا ترکیبی از این روش‌ها انجام می‌شود. برش‌ها در الگوی خاص ماز مانندی ایجاد می‌شوند که تکانه‌های الکتریکی قلب را مستقیماً به حفره‌های پایینی قلب هدایت می‌کند. پس از بهبود قلب، بافت اسکار تشکیل می‌شود که توانایی انتقال تکانه‌های الکتریکی را ندارد، بنابراین بافت زخمی اطراف برش‌ها تکانه‌های الکتریکی را در مسیر خود نگه می‌دارد.
- پس از پایان جراحی، قلب دوباره راه‌اندازی و بیمار از دستگاه قلب و ریه جدا می‌شود. جراحی حدود 3 ساعت طول می‌کشد.
- برای بیمارانی که همراه با فیبریلاسیون دهلیزی مزمن، سایر مشکلات قلبی مانند بیماری عروق کرونر یا بیماری دریچه نیز دارند، ممکن است جراحی ماز با سایر جراحی‌های اصلاحی قلبی همزمان انجام شود. همچنین عمل کاشت ضربان‌ساز نیز ممکن است همزمان با AF انجام شود.
زمان ریکاوری
- انتظار می‌رود بیمار حداقل 1 تا 2 روز در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) و در مجموع 5 روز الی یک هفته و حتی بیشتر، در بیمارستان بستری شود.
- همچنین بیمار داروهای ادرار آور (دیورتیک) دریافت می‌کند که وظیفه کنترل تجمع مایعات بعد از جراحی را بر عهده دارند، و ممکن است برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی در 6 هفته اول پس از جراحی نیاز به مصرف آسپرین باشد.
مراقبت‌های پس از جراحی ماز
بهبودی پس از جراحی ماز معمولاً حدود 2 ماه طول می‌کشد. طبیعی است اگر بیمار احساس درد در بخشی از قفسه سینه که جراحی انجام شده، و احساس خستگی بیشتر از حد معمول را تجربه کند. حدود 3 ماه پس از جراحی، بیمار می‌تواند به سر کار خود بازگردد. اکثر بیماران طی 6 ماه پس از جراحی به طور کامل احساس بهبودی دارند.
