مسمومیت قلبی | تأثیر داروهای شیمی درمانی بر قلب چیست؟

داروهای شیمی درمانی، می‌توانند باعث آسیب به قلب که همان مسمومیت قلبی نامیده می‌شود، گردند. زیرا این داروها خود سمی هستند. به عنوان مثالی از آسیبی که داروهای شیمی درمانی می‌توانند به قلب برسانند، می‌توان به عدم توانایی قلب برای پمپاژ خون کافی حامل اکسیژن و مواد مغزی به سراسر بدن را نام برد. بنابراین می‌توان گفت که مسمومیت قلبی در واقع عملکرد قلب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گرچه چندین داروی شیمی درمانی ممکن است باعث مسمومیت قلبی شود، اما شایع‌ترین علت سمی شدن قلب در بیماران سرطانی، درمان با داروهای شیمی درمانی به نام آنتراسیکلین است.

دوکسورابیسین (آدریامایسین) یک آنتراسیکلینی است که اغلب تجویز می‌شود. اگر چه بهترین راه برای جلوگیری از مسمومیت قلبی ناشی از آنتراسیکلین ها؛

• محدود کردن مقدار آنتراسیکلین های تجویز شده
• استفاده از فرم‌های کمتر سمی داروهای آنتراسیکلین
• استفاده از داروهایی که ممکن است عوارض جانبی را کاهش دهد.

در ادامه مقاله به سؤال‌هایی که در ذیل آورده شده به طور کامل پاسخ خواهد داده شد.

• مسمومیت قلبی چیست؟
• چه چیزی باعث سمی شدن قلب می‌شود؟
• علائم سمیت قلبی چیست؟
• راه جلوگیری از مسمومیت قلبی چیست؟
• سمی شدن قلب را چگونه می‌توان درمان کرد؟

مسمومیت قلبی چیست؟

آسیب به عضله قلب در اثر استفاده از داروهای شیمی درمانی سمی، مسمومیت قلبی گفته می‌شود. سمی شدن قلب ممکن است باعث ایجاد آریتمی ها (تغییرات در ریتم قلب) شود و یا به نارسایی قلبی تبدیل گردد. نارسایی قلبی به این معنی نیست که قلب متوقف شده یا در حال توقف است. معنی نارسایی این است که عضله قلب نمی‌تواند با نیروی کافی، عمل پمپاژ خون حاوی اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز بدن را انجام دهد. نارسایی قلبی با گذشت زمان به وجود می‌آید، زیرا فعالیت عضله قلب برای پمپاژ خون کم‌تر شده یا به اصطلاح قلب ضعیف می‌شود.

چه چیزی باعث سمی شدن قلب می‌شود؟

علل احتمالی زیادی برای مسمومیت قلبی وجود دارد. در بیماران سرطانی، مسمومیت قلبی ممکن است به علت تابش مواد رادیواکتیو به قفسه سینه و بعضی داروهای شیمی درمانی باشد.

شناخته شده ترین علت مسمومیت قلبی داروهای شیمی درمانی دوکسوروبیسین (Adriamycin) هستند. دوکسوروبیسین یک نوع از داروهای شیمی درمانی است که آنتراسیکلین نامیده می‌شود. آنتراسیکلین ها ممکن است برای درمان لوسمی (سرطان خون)، لنفوم (غدد مرکب بافت لنفاوی)، مولتیپل میلوما (سرطان مغز استخوان) و سرطان پستان استفاده شوند.

آنتراسیکلین های دیگر عبارتند از:

• داونوروبیسین (Cerubidine)
• Epirubicin یا (Ellence)
• ایداروبیسین (ادمایین)

سایر داروهای شیمی درمانی که ممکن است باعث مسمومیت قلبی شوند عبارتند از:

• سیکلوفسفامید (Cytoxan)
• Fluorouracil  (FU-5)
• Mitoxantrone (Novantrone)

داروهای شیمی درمانی که در برخی بیماران باعث اختلالات قلبی می‌شود

داروهای درمانی سرطانی که گزارش شده در بیش از ۱۰ درصد بیماران، باعث بروز اختلالات ریتمی قلب یا آریتمی قلبی شده‌اند عبارتند از:

• ترانس اکسید آرسنیک (Trisenox)
• داونوروبیسین (Cerubidine)
• دنی لیوکین دیفیتوکس (Ontak)
• گوستوزوماب اوزوگامیکسین (Mylotarg)
• ایداروبیسین (ادمایین)
• ملپالان (Alkeran)
• اکتروتئید (سندوستاتین)
• ترتینوئین (Vesanoid®)
• و …

مسمومیت قلبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

سمی بودن قلبی با تعدادی از معاینات و آزمایشات تشخیص داده می‌شود:

صدای قلبی

دکتر با کمک استتوسکوپ می‌تواند صدای غیر طبیعی قلب را گوش دهد. هرگونه صدای اضافی غیر معمولی “lub-dub” نامیده می‌شود، و ممکن است نشانه‌ای باشد که قلب شما آسیب دیده است.

اشعه ایکس قفسه سینه

اشعه ایکس تصویری یک بعدی از قلب و ریه را فراهم می‌کند. بزرگ شدن قلب از روی اشعه ایکس قفسه سینه قابل مشاهده است. این تغییر اندازه قلب ممکن است نشان دهد که عضله قلب آسیب دیده است.

الکتروکاردیوگرام (ECG)

یک دستگاه ECG فعالیت الکتریکی قلب را با کمک الکترودهایی که به قسمت جلوی قفسه سینه متصل میشود، ثبت می‌کند. این تست برای اندازه گیری تعداد و نظم ضربان قلب استفاده می‌شود. به عبارت دیگر از نوار قلب برای تشخیص آریتمی های قلبی که یکی از علائم مسمومیت قلبی است استفاده می‌شود.

اکوکاردیوگرام

این آزمایش با استفاده از امواج صوتی فرا صوتی تولیدی از دستگاه اکوکاردیوگرام برای ایجاد یک تصویر از قلب استفاده می‌کند. طی این آزمایش مشخص می‌شود که قلب چه حجمی از خون را می‌تواند پمپاژ کند. به عبارت دیگر در طی این تست می‌توان میزان عملکرد قلب را تشخیص داد. تست اکوکاردیوگرام یکی از مفیدترین آزمون‌های تشخیص نارسایی قلبی است.

اسکن موگا

در این روش ابتدا یک ماده رادیواکتو یا ایزوتوپ را از طریق عروق خونی وارد بدن بیمار می‌کنند. سپس تصاویر متعددی از قلب تهیه می‌شود. با کمک این تصاویر می‌توان حالت انقباض و استراحت و حتی میزان خون رسانی به قلب را بررسی نمود.

علائم مسمومیت قلبی چیست؟

سمی شدن قلب یک وضعیت جدی است. بلافاصله اگر دچار علائم زیر شدید، به پزشک اطلاع دهید:

• خستگی
• احساس ضعف در تنفس به هنگام انجام فعالیت، بدتر شدن حالت تنگی نفس در حالت استراحت
• احساس ناراحتی و درد در قسمت پشت بدن به هنگام دراز کشیدن
• تورم مچ پا

چگونه می‌توان از مسمومیت قلبی جلوگیری کرد؟

با تغییر مقدار دارو (دوز)، روش مصرف و نوع آنتراسیکلین، مشکلات قلبی ممکن است رفع شود. همچنین مصرف برخی از داروهایی که می‌توانند از آسیب دکسوروبیسین جلوگیری کنند را افزایش دهید.

دوز:

راه اصلی برای جلوگیری از مسمومیت قلبی، محدود کردن مقدار تجمعی داروهایی است که به قلب آسیب می‌رسانند، به ویژه آنتراسیکلین ها. مقدار مشخصی از دوکسوروبیسین وجود دارد که می‌تواند با کمترین خطر عوارض همراه باشد:

• اگر مقدار کل دوکسوروبیسین شما کمتر از ۵۵۰میلی گرم/مترمربع  باشد، احتمال کمتری از ۱٪ وجود دارد که شما دچار مسمومیت قلبی شوید.
• اگر مقدار کل دوکسوروبیسین مصرفی بین  ۵۶۰-۱۱۵۵ میلی گرم/مترمربع باشد، خطر ابتلا به مسمومیت قلبی به ۳۰٪ افزایش می‌یابد.

همچنین، به نظر می‌رسد با توجه به تفاوت‌های فردی می‌توان مقدار مصرف دوکسوروبیسین را در افراد مختلف تغییر داد. به عنوان مثال، برخی از بیماران ممکن است دوزهای بالا دوکسوروبیسین را بدون ابتلا به مسمومیت قلبی و آریتمی دریافت کنند، در حالی که برخی از آن‌ها با مصرف دوزهای نسبتاً کم (یعنی کمتر از ۵۵۰mg / m 2 کل دوز) دچار مشکلات قلبی می‌شوند.

روش مصرف:

همچنین شواهدی وجود دارد که روش مصرف دارو ممکن است بر روی خطر سمی شدن قلبی تأثیر بگذارد. تجویز سریع داروها موجب افزایش سطح خون می‌شود، که ممکن است باعث آسیب بیشتر قلب نسبت به مصرف مقدار مشابه دارو در طولانی مدت شود. دوزهای کمتری از دارو نیز می‌تواند باعث کاهش سمیت در مقایسه با دوزهای زیاد دارو در فواصل طولانی شود.

آنتراسیکلین های لیپوزومی:

خطر سکته قلبی در اثر آنتراسیکلین ها با ساختن آن‌ها به روش‌های مختلف کاهش می‌یابد. آنتراسیکلین های لیپوزوم درون فضای کروی شکلی که با چربی پوشیده شده‌اند، بسته بندی شده‌اند. با “مخفی کردن” دارو در چربی، برای مدت طولانی در بدن می‌ماند، زیرا سیستم ایمنی برای از بین بردن آن را مورد هدف قرار نمی‌دهد و کبد آن را به سرعت از بین نمی‌برد. در حال حاضر مطالعات نشان می‌دهد که خطر ابتلا به مشکلات قلبی با فرمولاسیون دوکسوروبیسین لیپوزوم، به طور قابل توجهی پایین‌تر از دوکسوروبیسین معمولی است.

انواع آنتراسیکلین های لیپوزومی عبارتند از:

• داونوروبیسین لیپوزوم (DaunoXome)
• دوکسوروبیسین لیپوزوم تنگ شده (Doxil)

دکسوروبیسین لیپوزوم پگیل شده بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند و پزشکان متوجه شدند که مصرف این نوع داروها کمترین عارضه ابتلا به مشکلات قلبی را نشان می‌دهد. دوکسوروبیسین لیپوزومی پگیل شده دارای تآثیر بسیاری برای درمان سرطان بوده در حالیکه عوارض جانبی آن برای مسمومیت قلبی در کمترین میزان است.

دکسازاکسان (Zinecard):

این دارو برای جلوگیری یا کاهش شدت آسیب‌های قلبی ناشی از مصرف دوکسوروبیسین اثبات شده است. به نظر می‌رسد که دکسازاکسان برای محافظت از عضله قلب مناسب است. این دارو از طریق بلوکه کردن فرمی از اکسیژن که رادیکال آزاد نامیده می‌شود، باعث محافظت از قلب می‌گردد. زیرا یکی از دلایلی که داروهای شیمی درمانی به قلب آسیب می‌رسانند این است که این داروها رادیکال آزاد تولید می‌کنند.

رادیکال‌های آزاد مولکول‌های بی ثباتی هستند که در طی بسیاری از فرایندهای طبیعی سلولی، نطیر سوختن، که انرژی لازم برای بدن را تولید می‌کند، حضور دارند. آن‌ها همچنین از قرار گرفتن در معرض عناصر محیطی مانند دود سیگار، اشعه و داروهای شیمی درمانی تشکیل می‌شوند.

مسمومیت قلبی چگونه درمان می‌شود؟

در ابتدا، مسمومیت قلبی با متوقف کردن یا کاهش دوز دارو که سبب آسیب به قلب می‌شود، درمان می‌شود. پس از آن، سمیت قلبی مانند سایر مشکلات و نارسایی‌های قلبی درمان می‌شود. پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که به صورت رقیق شده وارد خون می‌گردند. به این صورت گردش دارو را برای قلب راحت‌تر می‌کند. که این فرم از دارو تأثیر زیادی در ضربان قلب خواهد داشت.

Diuretics:

آسیب به قلب ممکن است باعث تجمع آب و تورم در مچ پا شود. دکتر ممکن است دیورتیک را برای افزایش دفع آب از طریق ادرار، تجویز کند.

داروهای دیجیتالی:

دیجیتالیسم به یک گروه کامل از داروها اشاره دارد که باعث می‌شود ضربان قلب موثرتر شود و میزان خونی که به کل بدن پمپ می‌کند، افزایش دهد. یک مثال از داروهای دیجیتالی دیگوکسین (لانوکین) است.

مهار کننده‌های ACE:

این داروها همچنین به قلب برای پمپاژ خون به کل بدن از طریق باز کردن عروق خونی و کاهش فشار خون کمک می‌کنند. این موجب بهبود جریان خون به کلیه‌ها می‌شود.

برخی از مهار کننده‌های ACE عبارتند از:

• بنازپریل (Lotensin)
• انالاپریل (Vasotec)
• فوزونوپریل (Monopril).

مسدود کننده‌های بتا

این داروها ضربان قلب را کاهش می‌دهد و ممکن است در صورت داشتن یک انفارکتوس قلب (حمله قلبی) استفاده شود.

نمونه‌ای از مهارکننده‌های بتا

• متپرولول (Lopressor)
• پروپرانولول (Inderal)
•  آتنولول (Tenormin)

درمان‌های شیمیایی با هدف کنترل سرطان ممکن است باعث آسیب به سلول‌های قلبی شده و عوارضی نظیر کاهش عملکرد قلبی و تنگی نفس ایجاد کنند. کاردیوانکولوژی به عنوان زیرشاخه‌ای از تخصص قلب در ترکیب علم قلبی و سرطانی، ایجاد راهکارها برای تشخیص زودهنگام و مداوای این مشکلات ایجاد شده شده است. این تخصص با مشاوره، ارزیابی دقیق و نظارت مداوم، به بیماران امکان می‌دهد تا تجربه درمانی ایمن‌تری داشته باشند.