ساختار قلب انسان | آناتومی قلب

قلب یک عضو حیاتی در بدن انسان است. وظیفه قلب خون‌رسانی به همه قسمت‌های بدن است. شناخت ساختار قلب انسان به درک کارکرد آن کمک می‌کند. اولین قدم در شناخت هر چیز، آشنایی با آناتومی قلب و کارکرد آن است. حال که این عضو از اهمیت بسیاری برخوردار است. پس بهتر است که آن‌را بهتر بشناسیم. در این مقاله سعی شده است تا محل قرارگیری قلب، اجزای تشکیل دهنده آن و نوع فعالیت‌های هر بخش توضیح داده شود.

قلب چیست؟

قلب اندامی ماهیچه‌ای با وزنی بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ گرم، طول ۱۲، عرض ۸ و ضخامت ۶ سانتی‌متر است که خون را به‌وسیله سیستم گردش خون به تمام اندام‌های بدن منتقل می‌کند. این اندام وسط قفسه سینه، بین شکاف قلب در ریه چپ و ریه راست قرار دارد. اولین چیزی که در ساختار قلب انسان باید مورد توجه قرار بیگرد، اندازه و محل قرار گیری قلب است. قلب یک عضو عضلانی در بدن است.

اندازه قلب انسان چه قدر است؟

اندازه قلب هر شخص تقریبا به اندازه مشت بسته او است.

وزن قلب انسان چه قدر است؟

وزن قلب بین 200 تا 425 گرم و کمی بزرگتر از اندازه مشت شماست. قلب یک فرد معمولی ممکن است بیش از 3.5 میلیارد بار بتپد (منبسط و منقبض شود). به بیان دیگر قلب هر روز به طور متوسط ​​ 100000 بار می تپد و حدود 7571 لیتر خون به بدن پمپاژ می کند.

قلب در واقع پمپ گردش خون در بدن است. قلب خون را از طریق رگ‌ها به ریه‌ها می‌رساند تا اکسیژن گیری شود. خون همراه اکسیژن از طریق رگ‌ها و دریچه‌های مختلف به نقاط گوناگون بدن منتقل می‌گردد.

قلب در میان سینه و در بین دو ریه قرار گرفته است. تقریبا قلب در مرکز سینه قرار گرفته و متمایل به سمت چپ است.

اجزای آناتومی قلب از بیرون به داخل

در این بخش سعی داریم ساختمان قلب را توصیف کنیم. اینکه قلب از چه بخش‌هایی تشکیل شده و کار هر بخش چیست.

پریکارد _Pericardium

در آناتومی قلب یک غشای دولایه شبیه چربی به نام پریکارد که شبیه یک کیسه است قلب را در خود احاطه کرده است. اسامی دیگر آن پریشامه قلب و آب شامه است. قلب در یک حفره قرار گرفته است. این حفره از مایع پر شده است. به این حفره، حفره پریکاردی گفته می‌شود. دیواره‌های این حفره از یک غشای خاص به نام پریکارد ساخته شده است.

پریکارد یک غشای خاص است که خونابه تولید می‌کند. این خونابه باعث روانکاری قلب شده و از اصطکاک قلب با دیگر اعضا هنگام ضربان قلب جلوگیری می‌کند.

علاوه بر روانکاری، قلب در جایی مستقر می‌شود که قابلیت ارتجاعی دارد. هنگامی که قلب از خون پر می‌شود، منبسط می‌شود و احتیاج به فضای بیشتری دارد. پریکارد این موقعیت مناسب را برای قلب ایجاد می‌کند.

لایه بیرونی پرده پریکارد حاوی رگ های خونی اصلی قلب است. این پرده توسط رباط هایی به ستون فقرات، دیافراگم و سایر قسمت های بدن شما متصل می شود. لایه داخلی پریکارد به عضله قلب متصل است. پوششی از مایع دو لایه غشاء را از هم جدا می کند و به قلب اجازه می دهد تا هنگام ضربان به راحتی حرکت کند.

اگر از بیرون به سمت داخل قلب در حرکت باشیم و بخواهیم در این سفر ساختار قلب انسان را بشانسیم. اولین موردی که قابل مشاهد است، دیواره قلب است.

دیواره قلب از سه لایه تشکیل شده است. در آناتومی قلب مشاهده می‌شود که هر قسمت از اجزای زیر مجموعه‌ای ساخته شده است.

• اپیکارد
• میوکارد
• اندوکارد

اپیکارد

لایه‌‎های دیواره قلب را بهتر از از خارج به داخل بناسیم و دید بهتری به آناتومی قلب پیدا کنیم. اپیکارد خارجی‌ترین لایه از دیواره قلب است. در واقع اپیکار نام دیگر لایه داخلی پریکار است. بنابر این اپیکارد یک غشای نازک خونابه است که باعث روانکاری قلب می‌شود. همچنین محافظت خارجی قلب را نیز بر عهده دارد.

میوکارد

پس از لایه اپیکارد لایه‌ای ضخیم‌تر قرار دارد. میوکارد یک لایه میانی عضلانی است. این لایه شامل بافت عضله قلب می‌شود. اکثر حم قلب در این لایه قرار گرفته است. بافت ماهیچه‌ای که که وظیفه پمپاژ را بر عهده دارد.

اندوکارد

پس از لایه میوکارد در ساختار قلب انسان لایه نازکی به‌نام اندوکارد قرار دارد. اندوکارد یک لایه ساده از لایه درون رگی است. این لایه بسیار هموار است. در قسمت داخلی قلب قرار گرفته است. وظیفه این لایه جلوگیری از چسبیدن خون به دیواره داخلی قلب است. اگر این لایه به خوبی عمل نکند لخته‌های کشنده در قلب تشکیل می‌شود.

ضخامت قلب در بخش‌های مختلف متفاوت است. در قسمت دهلیز لایه میوکارد نازک است. دهلیز‌ها نیازی به بافت قوی عضله ندارند. دهلیز خون را به مکان‌های دور نمی‌خواهد پمپ کند. حرکت خون از دهلیز به سمت بطن است که درست در کنار آن قرار گرفته است.

در مقابل بطن‌ها را داریم. در بطن شاهد یک لایه ضخیم از میوکارد هستیم. پمپاژ قوی قلب در این بخش انجام می‌شود. خون از بطن به سمت ریه‌ها و به سمت کل بدن فرستاده می‌شود.

قسمت راست قلب در مقایسه با سمت چپ آن، میوکارد نازک‌تری دارد. قسمت راست خون را تنها به ریه می‌رساند. قسمت چپ باید یک پمپاژ قوی انجام دهد و خون را به سمت کل بدن هدایت کند.

حفره‌های قلب

یکی از مهمترین موارد در ساختار قلب انسان حفره های قلب است و اینکه هرکدام چه ویژگی دارند. اگر برشی در قلب ایجاد شد این حفره‌ها قابل مشاهد هستند. قلب به گونه‌ای طراحی شده است که دارای ۴ فضای خالی در خود است. هرکدام با توحه به وظیفه‌ای که دارند به شکل خاضی طراحی شده اند.

در ساختار قلب انسان، قلب از چهار حفره تشکیل شده است. دهلیز راست، دهلیز چپ، بطن راست و بطن چپ.

حفره	توضیحات	وظایف
دهلیز راست (Right atrium)	اولین حفره ای که خون از بدن وارد آن می شود.	– دریافت خون از طریق سیاهرگ های سیستمیک
دهلیز چپ (Left atrium)	دومین حفره ای که خون از طریق ریه ها وارد آن می شود.	– دریافت خون اکسیژن دار از طریق سیاهرگ های ریوی
بطن راست (Right ventricle)	سومین حفره که خون را به ریه ها پمپ می کند.	– پمپاژ خون کم اکسیژن به ریه ها از طریق شریان ریوی
بطن چپ (Left ventricle)	قوی ترین حفره که خون اکسیژن دار را به تمام قسمت های بدن پمپ می کند.	– پمپاژ خون اکسیژن دار به تمام قسمت های بدن از طریق آئورت

دهلیز

اولین محل اقامت خون در قلب دهلیز است. در ادامه اشاره می‌کنیم که در هر مرحله از فعالیت چرخه قلب خون در کدام قسمت قرار می‌گیرد.

دهلیز‌ها از بطن‌ها کوچک‌تر هستند. دهلیز دیواره ماهیچه‌ای نازک‌تری دارد. دهلیز مانند حفره‌های گیرنده برای قلب عمل می‌کند. این بخش به رگ‌ها متصل است و خون را به سمت قلب هدایت می‌کنند.

بطن

بطن‌ها ضخیم‌تر و بزرگ‌تر هستند و از ماهیچه قوی‌تری تشکیل شده اند. وظیفه بطن ارسال خون از قلب به سمت بیرون است. بطن‌ها به شریان‌ها متصل شده اند و خون را به سمت خارج از قلب هدایت می‌کنند.

ضخامت دیواره‌ های بطن چپ  در حدود 1.3 سانتی متر است تا نیروی کافی برای هدایت خون از طریق دریچه آئورت و وارد شدن به بدن را داشته باشد.

حفره‌های سمت راست قلب در قیاس با سمت چپ کوچکتر هستند. لایه میوکارد در قسمت راست نازک‌تر است. این تفاوت انداره در قسمت چپ و راست قلب مربوط به تفاوت وظیفه این دو بخش است.

قسمت راست گردش خون وابسته به ریه را حفظ می‌کند. در حالی که قسمت چپ گردش مربوط به کل مسیر‌های خونی در اندام‌های مختلف را بر عهده دارد.

دریچه‌های قلب در آناتومی قلب

همان طور که پیش‌تر اشاره شد، قلب یک پمپ عضله‌ای است. ورودی‌ها و خروجی‌های این عضو حیاتی اهمیت بسیاری در عملکرد آن دارد. در مطالعه ساختار قلب انسان باید  توجه ویژه ‌ای به دریچه‌های قلب داشت.

عملکرد قلب گردش خون در ریه‌ها و تمامی سیستم‌های موجود در بدن است. خون نباید به سمت قلب برگشته شود. خونی که از قلب خارج می‌شود به وسیله دریچه‌های یک طرفه‌ای که قلب دارد کنترل می‌شود. این دریچه‌ها از برگشت خون جلوگیری می‌کنند.

دریچه	محل قرارگیری	وظایف
دریچه سه لختی (Tricuspid valve)	بین دهلیز راست و بطن راست	– جلوگیری از برگشت خون از بطن راست به دهلیز راست
دریچه میترال (Mitral valve)	بین دهلیز چپ و بطن چپ	– جلوگیری از برگشت خون از بطن چپ به دهلیز چپ
دریچه ریوی (Pulmonary valve)	بین بطن راست و شریان ریوی	– جلوگیری از برگشت خون از شریان ریوی به بطن راست
دریچه آئورت (Aortic valve)	بین بطن چپ و آئورت	– جلوگیری از برگشت خون از آئورت به بطن چپ

دریچه‌های قلب را به دو نوع تقسیم می‌شوند:

دریچه دهلیزی-بطنی

این دریچه در میان قلب قرار دارد. خون از این دریچه عبور می‌کند و از دهلیز به سمت بطن حرکت می‌کند. د سمت راست قلب دریچه‌ای قرار دارد که به نام سه لختی است. این دریچه از سه بال جدا از هم ساخته شده است. خون از آن عبور می‌کند و از برگشت خون جلوگیری می‌کند.

در سمت چپ دریچه‌ای قرار گرفته است که نام آن دریچه میترال است. نام دیگر این دریچه دو لختی است. دلیل این نام گذاری دو بال بودن این دریچه است.

دریچه‌های دهلیزی-بطنی در سمت بطن به رشته‌هایی سخت به نام طناب‌های وتری قلب متصل شده‌اند. طناب وتری دریچه را می‌کشد و مانع از تا شدن آن به سمت عقب می‌شود. به این صورت خون به راحتی از آن در مسیر درست عبور می‌کند.در هنگام انقباض قلب دریچه‌های دهلیزی- بطنی و طناب‌های وتری قلب شکلی مانند چتر نجات پیدا می‌کنند. طناب‌های وتری دریچه را محکم می‌کشند.

دریچه‌های هلالی

به دلیل شکل هلالی گونه لبه‌ها به این نام شناخته شده‌اند. بین بطن و شریان محل قرار گیری این دریچه‌ها است. خون از این دریچه‌ها عبور می‌کند و به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسد.

در سمت راست قلب دریچه‌ای با نام دریچه ریوی قرار گرفته است. این دریچه از برگشت خون از مسیر ریه را به سمت بطن راست کنترل می‌کند.

دریچه هلالی در سمت چپ قرار دارد که نام آن دریچه آئورت است. این دریچه وظیفه جلوگیری از بازگشت خون از شریان آئورت به سمت بطن بطن چپ را بر عهده دارد. دریچه‌های هلالی از دریچه‌های دهلیزی-بطنی کوچک‌تر هستند. و طناب‌های وتری را ندارند. اما داری لبه‌ها فنجان شکل است و در لحظه از بازگشت خون جلوگیری می‌کنند.

جدا کننده قسمت راست و چپ قلب فیبرهای پورکنژ است. این قسمت سیگنال‌ها را از دیواره منتقل می‌کند و پیام‌های مربوط به انقباض قلب را منتقل می‌کند.

سیستم گردش خون

در آناتومی قلب، قلب و سیستم گردش خون سامانه قلبی عروقی شما را تشکیل می دهند. قلب همانند یک پمپ خون را به تمام اندام ها، بافت ها و سلول های بدن هدایت می کند تا اکسیژن و مواد مغذی به سلول ها رسیده و دی اکسید کربن و مواد زائد آنها دفع شود. خون از طریق شبکه پیچیده ای از سرخ رگ ها و مویرگ ها از قلب به سایر اندامهای بدن و از سیاهرگ ها و مویرگ ها دوباره به قلب باز می گردد.

سیستم گردش خون پستانداران به سه جریان تقسیم می شود: جریان سیستمیک، جریان ریوی و جریان کرونر.

خون از رگ های جریان سیستمیک در دهلیز راست قلب و به بطن راست پمپ می شود. سپس خون وارد جریان ریوی می شود و توسط ریه ها اکسیژن می گیرد. از جریان ریه، خون دوباره از طریق دهلیز سمت چپ وارد ساختار قلب می شود. از طریق بطن چپ خون مجدداً وارد جریان سیستمیک از طریق آئورت شده و به بقیه بدن توزیع می شود.

عروق کرونر از ابتدای آئورت (شریان یا سرخرگ اصلی بدن که دارای خون حاوی از اکسیژن است) منشا می گیرند و عضله قلب را تغذیه می کنند، به ویژه این عروق بطن را خون رسانی می کنند، زیرا وظیفه پمپ خون به تمامی اندام های بدن را بر عهده دارد.

انقباض و انبساط  در ساختار قلب انسان

در هر لحظه قلب هر حفره قلب در یکی از دو وضعیت انبساط یا انقباض قرار دارد.

انقباض:در هنگام انقباض بافت عضلانی قلب منقبض می‌شود و خون را به سمت بیرون پمپاژ می‌کند.

انبساط: در زمان انبساط سلول‌های ماهیچه‌ای قلب در حالت استراحت قرار می‌گیرند. حفره از خون پر می‌شود.

فشار خون در شریان‌های اصلی در زمان انقباض افزایش و در زمان انبساط کاهش می‌یابد. این اتفاق باعث می‌شود فشار خون به وسیله دو عدد سنجیده شود. عدد بالاتر فشار خون در زمان انقباض را نشان می‌دهد. عدد کم‌تر فشار خون در زمان انبساط را توصیف می‌کند. به عنوان مثال: فشار خون ۱۲ روی ۸ بیان می‌کند که در زمان انقباض فشار ۱۲ بوده و در زمان انبساط این فشار به ۸ کاهش می‌یابد.

چرخه قلبی چیست؟

چرخه قلبی یا سیکل قلبی به تمامی اتفاقاتی که در طول یک ضربان قلب رخ می‌دهد گفته می‌شود. چرخه قلبی سه فاز دارد:

انقباض دهلیز

در هنگام انقباض دهلیز، با یک انقباض خون به سمت بطن هدایت می‌شود. برای انجام این روند دریچه دهلیزی-بطنی باز شده و دریچه هلالی بسته می‌شود. دهلیز از بطن کوچکتر است و حجم خون در دهلیز حدود ۲۵ درصد بطن را پر می‌کند. بطن در این مرحله در حالت انبساط باقی می‌ماند.

انقباض بطن

بطن برای هدایت خون به آئورت و ریه منقبض می‌شود. دریچه هلالی باز شده و دریچه دهلیزی-بطنی بسته می‌شود. باز و بسته شدن دریچه‌ها به این شکل باعث هدایت درست جریان خون می‌شود.

استراحت یا دیاستول قلب

دیاستول یا استراحت قلب زمانی است که قلب به حالت آرامش در آمده یعنی دریچه های آئورت و بطن ساختار قلب بسته شده اند و جریان خون از طریق دریچه های دهلیزی وارد قلب می شود.

در این مرحله تمامی ۴ حفره قلب منبسط می‌شوند و خون ز طریق رگ‌ها به قلب وارد می‌شود. بطن‌ها حدود ۷۵ درصد از حجمشان پر می‌شود. عضلات خود را برای انجام یک چرخه دیگر آماده می‌کنند.

دریچه‌های دهلیزی-بطنی باز شده و خون آزادانه به سمت بطن حرکت می‌کند. دریچه هلالی نیز برای جلوگیری از خروج خون بسته می‌شود.

پمپاژ قلب چیست؟

پمپاژ قلب عملکردی از سلولهای عضلانی قلب یا کاردیومیوسیت ها است که عضله قلب را تشکیل می دهد.

دو مرحله اصلی در چرخه پمپاژ و عملکرد قلب وجود دارد:

• سیستول: زمانی است که قلب در حال انقباض قرار داشته و خون را به درون حفره‌ها پمپ می‌کند.

• دیاستول: این دوره زمانی است که قلب در حالت آرامش قرار داشته و خون وارد حفره‌های قلبی می‌شود.

کاردیومیوسیت ها سلولهای عضلانی متمایزی هستند که مانند عضله اسکلتی می شوند، اما از نظر ریتمیک و غیر ارادی مانند عضله صاف پمپ می شوند. آنها توسط دیسک های درهم تنیده منحصر به فرد عضله قلبی متصل می شوند.

کاردیومیوسیت ها برای مدت زمانی خود تحریک می شوند. در صورت وجود تعادل صحیح مواد مغذی و الکترولیت ها، کاردیومیوسیت های جدا شده ضرب و شتم می شوند.

شرایطی که بر پمپاژ و عملکرد قلب تأثیر می‌گذارد؟

شرایطی وجود دارد که می‌تواند بر عضله‌های قلبی تأثیر گذاشته و عملکرد قلب یعنی پمپاژ خون را دچار اختلال نماید. بیماری‌هایی که در اثر اختلال در عملکرد قلب ایجاد می‌شود شامل:

• حمله قلبی
• فشار خون بالا (پر فشاری خون)
• مشکلات دریچه‌های قلبی
• درد در قفسه سینه
• کاردیو میوپاتی

سیستم هدایت قلب

قلب توسط یک سیستم التریکی منظم و دقیق کنترل می‌شود. این سیستم با استفاد از اعصاب موجود در عضلات و تولید پالس‌های الکتریکی عملکرد انقباظ و عدم انقباض قلب را کنترل می‌کند.

پالس‌های الکترونیکی که از ماهیچه‌های قلب به وجود می‌آیند باعث عمل انقباض می‌شوند. تولید این سیگنال‌ها از نقطه سینوترال (SA) شروع می‌شود. این نقطه در بالای دهلیز راست قرار دارد. این نقطه همچنین با نام ضربان‌ساز طبیعی نیز شناخته می‌شود.

 

یک پالس الکتریکی از این ضربان‌ساز خارج می‌شود و از طریق بافت عضلانی دهلیز و بطن حرکت می‌کند و باعث عمل انقباض در این حفره‌ها می‌شود.

با وجود اینکه ضربان‌ساز پالس‌های منظمی را تولید می‌کند ولی ممکن است سرعت ضربان قلب به دلایل مختلف دچار تغییر شود و فرد دچار تپش قلب شود.

ارتباط ضربان قلب با جثه حیوانات

به طور کلی، میزان ضربان قلب با جثه حیوانات و جانداران، رابطه معکوسی دارد.

در فیل‌ها، میانگین ۲۵ ضربه در دقیقه، در قناری‌ها حدود ۱۰۰۰ است. در انسان این میزان به طور پیوسته از زمان تولد تا نوجوانی کاهش می‌یابد، اما در سالخوردگی کمی افزایش می‌یابد؛ میانگین نرخ بزرگسالان ۷۰ بیت در حالت استراحت است. این میزان به طور موقت در طول ورزش، هیجان و تب افزایش و در طول خواب کاهش می‌یابد. ضربان ریتمیک بر روی قفسه سینه احساس می‌شود، این ناشی از فشار روی دیواره قفسه سینه در ابتدای Systole توسط دیواره بطنی است.

خلاصه

در این مقاله سعی شد آناتومی قلب و هر آنچه که برای شناخت عملکرد قلب ضروری است، توضیح داده شود. شناخت صحیح یکی از اندام‌های حیاتی بدن می‌تواند بسیار سودمند باشد. همیشه باید به سلامتی قلب در زندگی توحه ویژه‌ای داشته باشید. شناخت آناتومی آن شاید باعث شود توجه بیشتری به آن کنیم و با تغییر در سبک زندگی خود باعث بهبود عملکرد این عضو مهم شویم و از ابتلا به بیماری‌های قلبی جلوگیری کنیم.