کم‌خونی و عوارض آن بر قلب
آیا با عوارض کم‌خونی آشنا هستید؟ آیا می‌دانید علت به وجود آمدن کم‌خونی چیست؟ آیا توانایی تشخیص نوع کم‌خونی خود و راه‌های درمان آن را دارید؟ در این مقاله قصد داریم تا با علاوه بر بررسی کامل بیماری کم‌خونی و راه‌های درمان آن به مشکلاتی که این بیماری برای قلب ایجاد می‌کند نیز بپردازیم.
کم‌خونی یکی از فراگیرترین مشکلات بهداشت جهانی است. فراوان‌ترین نوع آن در دنیا، کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. به گزارش سازمان بهداشت جهانی بیش از ۲ میلیارد نفر یعنی چیزی در حدود ۳۰ درصد از جمعیت جهان به بیماری کم‌خونی مبتلا هستند. این مشکل در کشورهای در حال توسعه بیشتر مشاهده می‌گردد. زنان و دختران جزیی از گروه‌های در معرض خطر این بیماری می‌باشند. ۳۵۰ میلیون نفر از زنان و ۵۰ درصد از کودکان در کشورهای در حال توسعه کم خون هستند.
متاسفانه این بیماری در کشور ما نیز شیوع بسیاری داشته و طبق آماری که از سوی دفتر بهبود تغذیه‌ی جامعه ارائه شده‌است، ۵۰ درصد زنان ۱۵ تا ۴۹ سال در کشور به انواع مختلف کم‌خونی مبتلا بوده و ۳۴ درصد آنان نیز کمبود شدید آهن دارند. البته این آمار و ارقام نباید باعث ایجاد این تصور گردد که آقایان مبتلا به کم‌خونی نیستند. آقایان هم به این بیماری دچار می‌شوند و باید با انجام آزمایشات منظم از وضعیت بیماری خود اطلاع کسب نمایند.
کم‌خونی چیست؟
کم‌خونی یا آنمی نوعی اختلال خونی است که در آن گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی در خون وجود ندارد. هموگلوبینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد باعث می‌شود تا اکسیژن به گلبول قرمز متصل شده و توسط رگ‌ها و مویرگ‌ها به بافت‌های مختلف بدن برسد. با توجه به اینکه که تمام سلول‌ها و بافت‌های بدن انسان برای زنده ماندن به اکسیژن وابسته‌اند، کمبود آن باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات و حتی منجر به مرگ می‌شود. یکی از مشکلاتی که اغلب افراد کم‌خون با آن دست و پنجه نرم می‌کنند احساس ضعف و خستگی است.
علائم کم‌خونی
اشکال خفیف کم‌خونی ممکن است علائمی نداشته باشند. احساس خستگی یک علامت شایع است. مهم تریت علت احساس خستگی در کم‌خونی کمبود اکسیژن در بافت‌های بدن است که موجب کاهش انرژی می‌شود. کم بود اکسیژن در خون باعث می‌شود قلب برای تامین نیاز بدن به اکسیژن بیشتر کار کند. کم‌خونی می تواند علائم دیگری داشته باشد که در صورت بروز هر یک از این علائم باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. علائم شایع کم‌خونی شامل موارد زیر است:
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- دست و پاهای سرد
- سردرد
- سرگیجه
- ضربان قلب سریع ، آهسته یا ناهموار
- ناخن های شکننده یا ریزش مو
- هوس غذایی عجیب (معروف به پیکا)
۳ دلیل اصلی برای کم‌خونی وجود دارد که هر کدام از آن‌ها نیز دلایلی برای به وجود آمدن دارند.
۱) بدن شما نمی‌تواند گلبول‌های قرمز کافی تولید کند:
-
رژیم غذایی
در صورت عدم وجود مواد مغذی خاص و مورد نیاز، ممکن است بدن توانایی تولید گلبول‌های قرمز کافی را نداشته‌باشد. کمبود آهن در رژیم غذایی یکی از شایع‌ترین علل کم‌خونی است. افرادی که گوشت نمی خورند یا در رژیم غذایی آن‌ها گندم و سبوس وجود ندارد، بیشتر در معرض خطر کمبود آهن هستند. نوزادان جز گروه‌های در معرض خطر کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند. کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک نیز می توانند باعث کم‌خونی شوند.
-
قادر به جذب مواد مغذی نیستید
برخی بیماری‌ها بر توانایی روده کوچک شما در جذب مواد مغذی تأثیر می گذارند. به عنوان مثال، بیماری کرون و بیماری سلیاک می‌توانند در فرآیند جذب و در نهایت پایین آدم سطح آهن در بدن نقش داشته باشند. برخی غذاها مانند شیر می تواند مانع از جذب آهن توسط بدن شود. مصرف ویتامین C می تواند به جذب آهن توسط بدن کمک نماید. داروهایی مانند آنتی اسیدها یا نسخه هایی برای کاهش اسید معده شما نیز می توانند روی جذب آهن اثر گذار باشد.
-
بارداری
زنان در دوره بارداری و یا شیردهی می‌توانند کم‌خونی را تجربه کنند. هنگامی که باردار هستید، حدود ۳۰٪ از خون بدن شما با نوزاد به اشتراک گذاشته می‌شود. اگر بدن شما دارای کمبود آهن یا ویتامین B12 باشد، نمی تواند گلبول‌های قرمز کافی تولید کند. عوامل زیر ممکن است خطر کم‌خونی در دوران بارداری را افزایش دهد.
- استفراغ زیاد ناشی از بیماری
- رژیم غذایی با مقدار کم مواد مغذی
- دوره‌های قاعدگی سنگین قبل از بارداری
- داشتن ۲ بارداری در مدت زمان کوتاه
- بارداری چند نوزاد به صورت همزمان (چند قلو)
- از دست دادن مقدار زیادی خون در اثر آسیب یا جراحی
-
کم خونی نوروسیتیک
کم‌خونی نوروسیتیک می‌تواند مادرزادی(از بدو تولد) یا اکتسابی(ناشی از یک بیماری یا عفونت) باشد. شایع‌ترین علت شکل اکتسابی کم‌خونی، یک بیماری مزمن است. نمونه هایی از یک بیماری مزمن شامل: بیماری کلیه، سرطان، روماتیسم و تیروئیدیت است. برخی از داروها نیز می‌توانند باعث کم خونی نرموسیتیک شوند که البته این موارد نادر هستند.
۲) بدن شما گلبول‌های قرمز را با سرعت بیشتری نسبت به زمان طبیعی جایگزینی از بین می‌برد
- روش‌های درمانی مانند شیمی درمانی می‌تواند به گلبول‌های قرمز و یا مغز استخوان آسیب برساند. عفونت ناشی از سیستم ایمنی ضعیف نیز می‌تواند منجر به کم‌خونی شود. ممکن است با بیماری‌هایی متولد شوید که باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون شما می‌شوند. برخی از این بیماری‌ها مثل بیماری سلول داسی، تالاسمی و فقدان آنزیم های خاص می‌توانند مشکلات این چنینی ایجاد نمایند.
۳) از دست دادن خون که باعث کمبود گلبول های قرمز می شود
دوره‌های سنگین عادت ماهیانه ممکن است باعث کمبود آهن در زنان شود. خونریزی داخلی در دستگاه گوارش یا دستگاه ادراری می تواند باعث کم‌خونی گردد. این حالت در اثر بیماری‌هایی مانند زخم معده یا کولیت ایجاد می‌شود. دلایل دیگر از دست دادن خون عبارتند از:
- سرطان
- عمل جراحی
- ضربه
- مصرف آسپرین یا داروی مشابه برای مدت طولانی
چگونه تشخیص دهیم به کم‌خونی مبتلا هستیم؟
اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار کم‌خونی شده باشید حتما با پزشک خود مشورت کنید. پزشک به کمک معاینات فیزیکی و بررسی علائم سلامت شما اقدام به تشخیص کم‌خونی می‌نماید. همچنین برای به دست آمدن نتایج دقیق تر از شما یک آزمایش شمارش کامل خون (CBC) گرفته می‌شود. براساس نتایج این آزمایش، ممکن است نیاز به انجام آزمایشات دیگری مانند آزمایش مغز استخوان داشته باشند.
مشکلاتی که کم‌خونی برای قلب شما به وجود می‌آورد
همانطور که قبلا نیز اشاره کردیم کم‌خونی با رسیدن مقدار ناکافی اکسیژن به سلول ها و تجمع دی اکسید کربن در خون ارتباط مستقیم دارد.حال می‌خواهیم ببینیم در این حالت چه مشکلاتی برای سیستم قلب و عروق ما به وجود می‌آید؟
کم‌خونی ناشی از فرق آهن باعث ایجاد تپش‌های نامنظم در قلب می گردد. به مرور زمان این ناهماهنگی در ضربان قلب می تواند منجر به بیماری‌های قلبی از جمله بزرگ شدن قلب و گشادی عروق گردد. هنگامی که شما مبتلا به کم‌خونی هستید قلب شما مجبور است برای جبران کمبود اکسیژن و دفع دی اکسید کربن جمع شده در سیستم عروقی بدن به شدت و سرعت بیشتری به فعالیت بپردازد. همین فشار اضافی بر قلب از عمر می‌کاهد و در دراز مدت منجر به ضعف در عضله قلب و ایجاد بیماری‌های دیگر می گردد. در طولانی مدت کم‌خونی باعث نارسایی قلبی می‌گردد. در بیماری نارسایی قلبی به مرور زمان باعث تغییر ساختار قلب می گردد که این تغییرات منجر به جلوگیری از عملکرد صحیح قلب و رسیدن خون به تمامی اعضا و به میزان کافی می‌گردد.
درمان کم‌خونی
گزینه‌های زیادی برای درمان کم‌خونی وجود دارد. این درمان‌ها بسته به نوع، علت، شدت و همچنین شرایط سلامت کلی شما متفاوت هستند. هدف اول درمان، ایجاد گلبول های قرمز سالم تر است که می‌توانند اکسیژن کافی را به بدن شما منتقل کنند. غالباً این کار با افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و یا هموگلوبین حاصل می‌شود. هدف دیگر این است که در صورت امکان علت ایجاد کم‌خونی را درمان کنیم. به عنوان مثال، اگر کم‌خونی به دلیل از دست دادن خون زیاد باشد، پزشک شما باید علت از دست رفتن خون شما را درمان کند.اگر کم خونی ناشی از کمبود آهن دارید، رژیم غذایی خود را تغییر دهید.
در بعضی موارد، پزشک با تجویز دارویی برای کمک به بدن در تولید گلبول های قرمز بیشتر اقدام به درمان کم‌خونی می‌نماید. به عنوان مثال داروی اریتروپویتین برای درمان کم‌خونی تجویز می گردد که می تواند به مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز بیشتر کمک کند. همچنین داروهای هورمونی برای درمان دوره‌های سنگین قاعدگی، داروهای آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت‌ها، داروهایی برای جلوگیری از آسیب رساندن یا از بین رفتن گلبول‌های قرمز بدن و … نیز انواع دیگر درمان هستند. سایر اشکال کم‌خونی نیاز به درمان‌های قوی‌تر و شدیدتر دارد. برای متوقف کردن ریزش خون یا برداشتن طحال شما ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشید. سایر روش‌های درمانی شامل انتقال خون یا پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان و خون است. در مورد چگونگی مدیریت بیماری های مزمن یا سایر مشکلات سلامتی که باعث کم خونی می شوند با پزشک خود صحبت کنید.
چگونه می‌توان از کم‌خونی جلوگیری کرد؟
متسفانه نمی‌توان از کم‌خونی ناشی از بیماری‌های ژنتیکی جلوگیری کرد. در برخی موارد مثل عادت ماهیانه بانوان نیز نمی توان جلوی خونریزی را گرفت. اما می توان با رعایت رژیم‌های غذایی مناسب به پیشگیری از حاد‌تر شدن شرایط کمک نمود. اگر بدن شما در جذب مواد مغذی، آهن و ویتامین های گروه B مشکل دارد، حتما با پزشک خود درباره مصرف مکمل های دارویی مشورت نمایید.
به مصرف غذا های سرشار از آهن رو بیاورید.غذاهای پر آهن شامل:
- گوشت قرمز
- غذای دریایی
- جگر
- غلات کامل
- میوه های خشک شده
- آجیل و خشکبار
- لوبیا و حبوبات
- سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج و کلم بروکلی
- غذاهای غنی شده با آهن مانند نان و غلات
غذاهایی که دارای مقادیر قابل توجهی از ویتامین B12 می باشند، شامل موارد زیر هستند:
- گوشت و مرغ
- گوشت اندام مانند جگر
- ماهی و صدف
- تخم مرغ ، شیر و لبنیات
- برخی غلات و مخمرهای غنی شده
غذاهای سرشار از اسید فولیک (فولات) شامل موارد زیر هستند:
- سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج و کلم بروکلی
- مارچوبه
- لوبیا
- نخود فرنگی
- عدس
- موز و پرتقال
ویتامین C می تواند به بدن شما در جذب آهن کمک کند. خوردن موادی مانند مرکبات یا آب میوه را رژیم غذایی خود قرار دهید. بعضی از غذاها جذب آهن را برای بدن سخت می‌کنند پس باید در مصرف آن ها اعتدال را رعایت کنید. این مواد غذایی شامل قهوه، چای، شیر، سفیده تخم مرغ، فیبر و پروتئین سویا هستند. اگر کم خونی ناشی از فقر آهن دارید از این غذاها پرهیز کنید.
زندگی با کم‌خونی
پس از درمان، بیشتر افراد به زندگی عادی و سالم باز می‌گردند. با این حال، کم خونی می‌تواند اثرات ماندگار یا خطرناکی برای زندگی داشته باشد. اگر این بیماری مزمن، شدید یا درمان نشده باقی بماند، ممکن است مشکلات جدی‌تری شامل:
- ایجاد آریتمی که می تواند باعث نامنظم شدن ضربان قلب به صورت خیلی سریع، خیلی کند و یا ناهماهنگ باشد. به مرور زمان آریتمی می تواند منجر به بیماری‌های قلبی یا نارسایی قلبی شود.
- در اثر نرسیدن مقدار اکسیژن کافی ممکن است اعضای بدن دچار آسیب گردند.
- ایجاد ضعف و نقص در سیستم ایمنی بدن
- خانم‌های بارداری که کم‌خونی فقر آهن دارند ممکن است نوزاد خود را زودرس یا با وزن کم به دنیا بیاورند. همچنین در صورت از دست دادن خون زیادی در هنگام زایمان، احتمال نیاز به انتقال خون نیز وجود دارد.
در نهایت باید بدانید که مانند بسیاری از بیماری‌های فراگیر دیگر در دنیا مثل دیابت، با کم‌خونی نیز می‌توان به خوبی و در شرایط عادی زندگی کرد. اگر داروهای خود را به موقع مصرف نمایید، به توصیه‌های پزشک خود عمل کنید و همواره مراقب رژیم غذایی خود باشید، این اطمینان وجود دارد که بدون هیچ مشکلی به زندگی خود ادامه خواهید داد.
