کتواسیدوز دیابتی
کتواسیدوز دیابتی نتیجه ناکافی بودن انسولین در بدن برای تبدیل گلوکز به انرژی است. در این وضعیت، بدن برای تولید کتون که یک ماده انرژی زا است از چربی‌های بدن استفاده می‌کند. این فرآیند باعث افزایش کتون و اسیدیته خون می‌شود. علائم کتواسیدوز شامل تنگی نفس، تشنگی شدید، ادرار زیاد، خستگی و تهوع است. درمان این عارضه شامل تزریق انسولین، مایعات و مدیریت گلوکز خون است. برای پیشگیری از کتواسیدوز، باید رژیم غذایی و مصرف داروهای دیابت را به دقت دنبال کرد.
کتواسیدوز دیابتی چیست؟
کتواسیدوز دیابتی (به انگلیسی: Diabetic ketoacidosis) یک بیماری جدی است که می‌تواند منجر به کمای دیابتی یا حتی مرگ شود. کتواسیدوز دیابتی (تلفظ آن به صورت کِتو اَسیدوز است) به دلیل وجود بیش از حد کتون در خون ایجاد می‌شود.
وقتی سلول‌های شما گلوکز مورد نیاز برای تأمین انرژی را دریافت نمی‌کنند، بدن شما هم شروع به سوزاندن چربی برای تولید انرژی می‌کند که باعث تولید کتون می‌شود. کتون ها، مواد شیمیایی هستند که بدن هنگام تجزیه چربی برای استفاده از انرژی، آن را ایجاد می‌کند. بدن زمانی این کار را انجام می‌دهد که انسولین کافی برای استفاده از گلوکز که منبع طبیعی انرژی بدن است را نداشته باشد. هنگامی که کتون ها در خون تجمع پیدا می‌کنند، خون را اسیدی‌تر می‌کنند. در واقع، آن‌ها یک علامت هشدار دهنده هستند که نشان می‌دهند دیابت شما از کنترل خارج شده است یا اینکه در حال بیمار شدن هستید.
علت کتواسیدوز دیابتی
وقتی انسولین بسیار پایین باشد با وجود بودن قند در خون، سلول‌ها گرسنه هستند؛ بنابراین به سراغ تجزیه چربی‌ها می‌روند و کتون تولید می‌شود.
سطوح بالای کتون می‌تواند بدن را مسموم کند. هنگامی که سطوح کتون خون خیلی بالا می‌رود، دچار کتواسیدوز می‌شوید. ممکن است کتواسیدوز در افراد مبتلا به دیابت اتفاق بیفتد، اگرچه در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نادر است.
علائم هشدار دهنده کتواسیدوز را بشناسید و وضعیت ادرار را از نظر وجود کتون خون بررسی کنید؛ مخصوصاً زمانی که بیمار هستید.
کتواسیدوز دیابتی (DKA) زندگی شما را تهدید می‌کند؛ علائم هشدار دهنده را بدانید تا برای هر موقعیتی آماده باشید.
اساسی‌ترین علائم کتواسیدوز دیابتی چیست؟
کتواسیدوز دیابتی معمولاً به آرامی بوجود می‌آید. اما هنگامی که فرد استفراغ کند، در عرض چند ساعت وضعیت او خطرناک می‌شود. علائم اولیه آن شامل موارد زیر می‌شود:
- تشنگی یا دهان بسیار خشک
- تکرر ادرار
- سطوح بالای گلوکز خون (قند خون)
- سطوح بالای کتون در ادرار
- سپس، علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- احساس خستگی مداوم
- پوست خشک یا قرمز
- تهوع، استفراغ، یا درد شکم. استفراغ می‌تواند ناشی از بسیاری از بیماری‌ها باشد، نه فقط کتواسیدوز. اگر استفراغ بیش از دو ساعت ادامه داشت، با پزشک خود تماس بگیرید.
- مشکل در تنفس
- استشمام بوی میوه در تنفس
- عدم تمرکز یا سردرگمی
کتواسیدوز دیابتی، خطرناک و جدی است. اگر هر یک از علائم بالا را دارید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا اینکه به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید.
چه کسانی مبتلا به کتواسیدوز دیابتی می‌شوند؟
کتواسیدوز دیابتی اغلب در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و در برخی موارد نادرتر در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 رخ می‌دهد. افرادی که عارضه‌های زیر را تجربه می‌کنند می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند:
- دیابت نوع:1 در افراد مبتلا به دیابت نوع 1، بدن انسولین تولید نمی‌کند و نیاز به تزریق انسولین دارند. در مواردی که انسولین به مقدار کافی تزریق نشود یا موارد دیگر به ویژه در موارد مرتبط با عفونت ممکن است کتواسیدوز ایجاد شود.
- دیابت نوع 2: افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نیاز به انسولین ندارند و اکثراً با داروها و مدیریت رژیم غذایی کنترل می‌شوند. اما در موارد نادر، اگر کنترل نشده یا تغذیه نامناسب باشد، ممکن است این عارضه ایجاد شود.
- دیابت نوع:MODY افراد مبتلا به دیابت نوع MODY (دیابت تک ژنی) نیاز به انسولین ندارند و عمدتاً به داروها پاسخ می‌دهند. با این حال، در شرایط خاصی که موجب کاهش ناگهانی گلوکز خون می‌شود، ممکن است این عارضه در این افراد ایجاد شود.
- دیابت بارداری: در موارد نادر، دیابتی که در دوران بارداری رخ می‌دهد، ممکن است به کتواسیدوز منجر شود.
تشخیص و مدیریت دقیق دیابت و پیروی از نکات پزشکی و تغذیه‌ای مناسب می‌تواند از وقوع کتواسیدوز در افراد مبتلا به دیابت جلوگیری کند.
کتواسیدوز دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود
تشخیص کتواسیدوز دیابتی بر اساس علائم بالینی، آزمایش خون و تاریخچه پزشکی بیمار صورت می‌پذیرد. مراحل تشخیص عبارتند از:
- علائم: افراد مبتلا به کتواسیدوز معمولاً علائمی مانند تنگی نفس شدید، تشنگی زیاد، تکرر ادرار فراوان، خستگی، تهوع، استفراغ و دیگر علائم گوارشی دارند.
- آزمایش خون: در آزمایش خون سطح گلوکز، کتون (به ویژه بتا-هیدروکسی بیوتیرات)، میزان اسیدیته خون، الکترولیت‌ها (مانند پتاسیم) و دیگر شاخص‌های خونی برای ارزیابی وضعیت کتواسیدوز بررسی می‌شود.
- سوابق پزشکی: پزشک ممکن است نوع دیابت، تاریخچه داروهای مصرفی، عفونت‌ها، تغذیه نامناسب یا مسائل دیگر سلامتی از بیمار بپرسد تا علت کتواسیدوز را تعیین کند.
تشخیص به موقع و درمان مناسب کتواسیدوز حیاتی است. اگر فکر می‌کنید که شما یا کسی دیگری این وضعیت را تجربه می‌کنید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
درمان کتواسیدوز دیابتی
درمان کتواسیدوز دیابتی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود، اما می‌توانید با یادگیری علائم هشدار دهنده و بررسی منظم ادرار و خون خود از آن جلوگیری کنید.
فرایند درمان این عارضه عموماً به صورت زیر است.
-
کتواسیدوز دیابتی نوع 1:
در افراد مبتلا به DM1، درمان عمدتاً شامل تزریق انسولین به مقدار مناسب و کنترل دقیق مصرف کربوهیدرات‌ها باشد. همچنین ممکن است به منظور جلوگیری از کتواسیدوز، معمولاً افراد باید تست کتون‌های خود را مانیتور کنند و در صورت لزوم تعداد تزریق‌های انسولین را افزایش دهند.
-
کتواسیدوز دیابتی نوع 2:
در DM2، تغییرات در رژیم غذایی و تمرین‌های فیزیکی می‌تواند به بهبود حالت کمک کند. در برخی موارد، افراد ممکن است نیاز به داروهای دیابت خوراکی داشته باشند. همچنین کنترل سطح گلوکز و مانیتور کتون‌ها نیز مهم است.
-
کتواسیدوز دیابتی حاملگی:
درمان دیابت حاملگی یا GDM معمولاً شامل تغییرات در رژیم غذایی و تمرین است. اگر کنترل بهبود نیابد، انسولین ممکن است تجویز شود. کتون‌های خون باید با دقت مانیتور شوند تا از کتواسیدوز جلوگیری شود.
-
کتواسیدوز دیابتی نوع MODY
در این نوع دیابت که ژنتیکی است، درمان دیابت به تنظیم مصرف کربوهیدرات و داروهای خوراکی متناسب با سوابق خانوادگی و ژنتیک فرد بستگی دارد. نیاز به انسولین نادر است.
-
کتواسیدوز در کودکان و نوجوانان:
در این گروه، معمولاً درمان اصلی شامل تزریق انسولین و کنترل دقیق رژیم غذایی است. مراقبت ویژه و آموزش به خانواده‌ها در مورد مدیریت بیماری ضروری است.
-
کتواسیدوز در بیماران بستری:
در افراد بستری با افزایش کتون در خون، درمان اصلی معمولاً شامل تزریق انسولین و تغذیه تزریقی است. نظارت مداوم و اصول بهداشتی حیاتی هستند.
7. کتواسیدوز در شرایط خاص:
در شرایط خاصمثل استرس شدید یا عفونت، درمان مبتنی بر علت اصلی کتواسیدوز، مثلاً مدیریت استرس یا درمان عفونت است. همچنین، تزریق انسولین و تنظیم مصرف کربوهیدرات نیز جز فرایند درمان محسوب می‌شود.
داروهای کتواسیدوز دیابتی
- انسولین: انسولین تزریقی یکی از اصلی‌ترین داروها برای کنترل کتواسیدوز در افراد با دیابت نوع 1 و نوع 2 است. انسولین از افزایش سطح گلوکز و کتون‌ها در خون جلوگیری می‌کند.
- داروهای دیابت خوراکی: برخی از افراد با دیابت نوع 2 ممکن است به داروهای دیابت خوراکی نیاز داشته باشند. این داروها به افزایش اثر انسولین در بدن کمک می‌کنند یا باعث کاهش تولید گلوکز در کبد می‌شوند. برای مثال
- دیورتیک‌ها: اگر کتواسیدوز به علت دیابت نوع 2 ایجاد و فشار خون نیز افزایش یافته باشد، داروهای دیورتیک ممکن است تجویز شوند تا دفع ادرار بیشتر شده و فشار خون کاهش یابد.
- داروهای مقابله با عفونت یا آنتی بیوتیک: اگر کتواسیدوز به علت عفونت ایجاد شده باشد، داروهای ضدعفونت ممکن است به عنوان درمان استفاده شوند.
- داروهای کاهش کتون: در برخی مواقع، به منظور کاهش تعداد کتون در خون، داروهایی مثل سودوافدرین ممکن است تجویز شود.
درمان‌های غیر دارویی
درمان کتواسیدوز دیابتی علاوه بر مصرف دارو، شامل روش‌های غیر دارویی نیز می‌شود. این روش‌ها به کنترل سطح گلوکز و کتون‌ها در خون کمک و بهبود بیماری را تسریع می‌کنند. در ادامه، چند روش غیر دارویی برای مدیریت کتواسیدوز آورده شده است:
- رژیم غذایی مناسب
کربوهیدرات‌ها با کنترل بیشتری مصرف کنید. کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها و مواد شیرین کننده‌ها می‌تواند به کاهش سطح گلوکز و کتون‌ها در خون کمک کند.
تقسیم وعده‌های غذایی به چندین وعده کوچک در طول روز می‌تواند تخلیص آهسته گلوکز را تسهیل کند.
- مانیتور کتون‌ها
استفاده از دستگاه‌های مانیتورینگ کتون (کتون‌سنج‌ها) برای اندازه‌گیری سطح کتون‌ها در خون و تنظیم درمان بر اساس این اندازه‌گیری‌ها می‌تواند کمک کننده باشد.
- مدیریت انسولین
بر اساس نیاز و توصیه پزشک، دز انسولین باید به دقت تنظیم شده و مصرف شود. برخی افراد ممکن است از پمپ انسولین برای تزریق انسولین به صورت مداوم استفاده کنند.
- تمرین بدنی منظم
تمرین‌های فیزیکی منظم می‌تواند به افزایش حساسیت به انسولین و کاهش سطح گلوکز در خون کمک کند. با این حال، قبل از شروع تمرین جدید، با پزشک مشورت متخصص غدد مشورت کنید.
- مدیریت استرس
استرس می‌تواند سطح گلوکز را افزایش دهد. انجام تمرین‌های ر مدیریت استرس مثل یوگا یا مدیتیشن می‌تواند مفید باشد.
- مصرف آب مناسب برای کنترل کتواسیدوز
مصرف مقدار کافی آب به خوبی از میزان کتون‌ها در خون کمک می‌کند.
- مشاوره و چکاپ دوره‌ای با پزشک
همکاری با پزشک معالج برای مدیریت مناسب کتواسیدوز بسیار حیاتی است.
درمان کتواسیدوز دیابتی را باید تحت نظر پزشک انجام داده و از هیچ گونه تغییر در درمان مستقلانه خودداری کنید. در صورت عدم کنترل شاید نیاز به بستری شدن در بیمارستان در موارد جدی‌تر کتواسیدوز داشته باشید.
