عملکرد قلب | چرخه فعالیت قلبی (سیستم الکتریکی قلب و پمپاژ)
برای آشنایی با نحوه عملکرد قلب خود همراه اکوکاردیوگرافی باشید. قلب هرکس تقریباً به اندازه مشت او است و در وسط قفسه سینه و کمی متمایل به سمت چپ قرار دارد. این عضله در مرکز سیستم گردش خون بدن است و عملکرد قلب به این صورت است که با ضربان، خون را به کل بدن پمپ می‌کند. در واقع خون، اکسیژن و مواد غذایی را به قسمت‌های مختلف بدن برده و دی اکسید کربن و مواد زائد را با خود حمل می‌کند.
آشنایی با ساختار قلب
قلب از سه بافت اصلی تشکیل شده است:
- پریکارد
- میوکارد
- اندوکارد
این لایه‌ها توسط کیسه محافظت کننده دو لایه متشکل از:
- لایه بیرونی پریکارد که پیراشامه نامیده شده
- لایه درونی اپی کارد یا برون شامه، (این لایه به میوکارد متصل است)
احاطه شده‌اند.
بافت میوکارد قلبی
میوکارد ماهیچه قلب که همان بافت میانی قلب است، قابل انقباض بوده وعضلانی است. از ضخیم‌ترین بافت‌های قلبی محسوب می‌شود. با توجه به این که این لایه از قلب وظیفه انقباضات مربوط به عملکرد قلب را بر عهده دارد، بنابراین ادامه حیات وابسته به آن است.
قلب دارای چهار حفره است. دو حفره در بالا و دو حفره در پایین.
دو اتاق کوچک بالایی دهلیز نامیده شده و دو اتاق بزرگتر و پایینی بطن. سمت راست و سمت چپ قلب توسط یک دیوار عضله‌ای به نام سپتوم جدا شده است.
سیستم گردش خون و عملکرد قلب
قلب در طول شبانه روز بخش عظیمی از خون را به کل بدن پمپ می‌کند، خونی معادل ۵ لیتر، که به این عملکرد قلب، سیستم گردش خون گفته می‌شود. قلب، خون و عروق خونی با هم ،سیستم قلبی عروقی (یا قلب و سیستم گردش خون) را تشکیل می‌دهند.
سمت راست قلب، که شامل دهلیز و بطن راست است، خون فاقد اکسیژن را دریافت می‌کنند. علت این موضوع این است که، اکسیژن موجود در خون توسط مغز و بدن استفاده شده است. سمت راست قلب با پمپ کردن خون، آن را به ریه‌ها می‌فرستد. ریه‌ها مرکز تبادلات گازی هستند. خون در ریه‌ها دی اکسیدکربنی که از قسمت‌های دیگر بدن با خون حمل کرده است را با اکسیژن تبادل می‌کند. سپس خون توسط شریان‌ها به سمت چپ قلب بازگشته و اماده پمپ شدن به کل بدن است. بنابراین آنچه گفته شد عملکرد قلب محسوب می‌شود.
رگ‌های خونی
خون موجود در کل بدن به وسیله یک شبکه عروق خونی پمپ می‌شود:
سرخرگ‌ها
سرخرگ‌ها در واقع خون حامل اکسیژن را از قلب به قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند. هر چه از قلب دورتر می‌شوند، این شریان‌ها باریک‌تر می‌گردد.
مویرگ‌ها
کوچک‌ترین سرخرگ‌ها را به کوچک‌ترین سیاهرگ‌ها متصل می‌کند و به تبادل آب، اکسیژن، دی اکسید کربن و دیگر مواد مغذی و مواد زائد بین خون و بافت اطرافشان کمک می‌کنند.
سیاهرگ‌ها
این رگ‌ها خون بدون اکسیژن را به سمت قلب منتقل می‌کنند و وقتی که به قلب نزدیک‌تر می‌شوند بزرگتر می‌گردند.
عروق خونی براساس میزان خون هر قسمت از بدن، گشاد و باریک می‌شوند. این عمل تا حدی توسط هورمون‌ها کنترل می‌شود.
دریچه‌ها
قلب دارای چهار دریچه است. آن‌ها مانند دروازه عمل می‌کنند و خون را به مسیر درست هدایت می‌کنند:
- دریچه آئورت – در سمت چپ قلب
- دریچه میترال – در سمت چپ قلب
- دریچه ریوی – در سمت راست قلب
- دریچه سه لختی – در سمت راست قلب
سیستم الکتریکی و عملکرد قلب
قلب برای عملکرد درست و پمپاژ منظم خون، به سیگنال‌های الکتریکی نیاز دارد. سیگنال‌های الکتریکی به ماهیچه قلبی می‌گوید که چه زمانی منقبض شده و چه زمانی به حالت آرامش درآید.
سیگنال الکتریکی مورد نیاز قلب، در دهلیز سمت راست شروع می‌شود، جایی که ضربان ساز یا پیس میکر طبیعی قلب بوده و گره سینوسی یا پیشاهنگ نامیده می‌شود. این سیگنال‌ها بعد از انتقال به گره بعدی ابتدا سلول‌های دهلیزی را منقبض کرده و کمی بعد بطن‌ها منقبض می‌شوند.
در محل اتصال دهلیز به بطن، سلول‌های خاصی به نام گره دهلیزی – بطنی وجود دارد. این گره نیز سیگنال الکتریکی تولید شده در گره سینوسی موجود در دهلیز را به بطن منتقل می‌کند.
ماهیچه‌های بطن بعد از دریافت سیگنال الکتریکی منقبض شده و خون به داخل شریان ریوی و آئورت پمپ می‌کند.
ضربان ساز طبیعی قلب یا گره سینوسی، مجدداً سیگنال الکتریکی را تولید کرده و چرخه دوباره تکرار می‌شود.
فشار خون
این اندازه گیری فشار داخل شریان‌ها است. فشار خون نقش حیاتی را در قلب ایجاد می‌کند که خون تازه را به تمام رگ‌های خونی می‌رساند. برای آن که خون بتواند به تمام قسمت‌های بدن منتقل شود، باید تحت فشار مناسب از عملکرد قلب قرار بگیرد. این موضوع به سه عمل مربوط است:
- عملکرد قلب و پمپاژ توسط آن
- اندازه و کشش رگ‌های خونی
- غلظت خون
ضربان قلب، ابتدای چرخه‌ای است که باعث انقباض قلب شده و در نهایت خون را پمپاژ می‌کند. در حالت استراحت، ضربان قلب معمولی تقریباً ۶۰ تا ۱۰۰ بار در هر دقیقه است و هنگامی که ورزش می‌کنید افزایش می‌یابد.
برای اطمینان از خون رسانی کافی به کل بدن، چهار حفره قلبی (دهلیز و بطن سمت راست و چپ قلب) باید به طور منظم و به ترتیب توالی پمپاژ را انجام دهند.
دو مرحله اصلی در چرخه پمپاژ و عملکرد قلب وجود دارد:
سیستول
زمانی است که قلب در حال انقباض قرار داشته و خون را به درون حفره‌ها پمپ می‌کند.
دیاستول
این دوره زمانی است که قلب در حالت آرامش قرار داشته و خون وارد حفره‌های قلبی می‌شود.
خون رسانی به بدن
سرخرگ‌هایی که از آئورت بیرون می‌آید به نام سرخرگ‌های کرونری شناخته شده‌اند. این سرخرگ‌ها بیشتر باعث خون رسانی به قسمت سمت چپ قلب می‌شود. زیرا بطن چپ قلب دارای عضله بیشتری نسبت به بطن راست است. اما علت چیست؟
به این علت که بطن راست وظیفه خون رسانی به کل بدن را بر عهده دارد. بنابراین به نیروی بیشتری نیاز دارد. ساختار عروق کرونری شبیه ساختار عروق دیگر بدن بوده و تنها تفاوت ان ها در این است که، خون زمانی درون آن‌ها جریان می‌یابد که عملکرد قلبی پایان یافته یا به اصطلاح در حالت استراحت یا دیاستول قرار دارد.
در زمان سیستول قلبی چون فشار زیادی به این عروق وارد می‌شود، اجازه ورد خون به ان ها داده نمی‌شود. بنابراین قلب دارای شبکه گسترده‌ای از این عروق کرونری است تا نیاز به اکسیژن و غذای آن برطرف شود. در صورتی که این عروق دچار تنگی و انسداد شوند، عضلات قلبی خون و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. در حالت استراحت برای فرد مشکلی ایجاد نمی‌شود. ولی در زمانی که فعالیت بیشتر می‌شود، به علت ناکافی بودن اکسیژن، فرد دچار درد در قفسه سینه خواهد شد.
ساختار قلب
بعضی افراد با قلبی به دنیا می‌آیند که در زمان جنینی در رحم مادر به درستی رشد نکرده است. این افراد دارای بیماری‌های قلبی مادرزادی هستند .
گاهی اوقات نحوه عملکرد قلب به صورت ارثی بوده و از خانواده به ارث می‌رسد.
سیستم قلبی _ عروقی
مشکلات عملکرد قلب و سیستم گردش خون شما شامل موارد زیر است:
- حمله قلبی
- آنژین
- سکته قلبی
بیماری قلبی زمانی رخ می‌دهد که عروق کرونری مسدود می‌شوند. این عروق در اثر ساخت تدریجی مواد چرب به نام آتروما و رسوب درون رگ، مسدود می‌شود.
در صورتی که عروق کرونری قلب تنگ شده و یا مسدود شوند، خون رسانی به قلب دچار اختلال خواهد شد. این مورد شایعترین نوع بیماری قلبی است که به عنوان بیماری قلبی عروقی شناخته می‌شود (گاهی اوقات بیماری عروق کرونر یا بیماری‌های قلبی به نام ایسکمیک نامیده می‌شود).
در نهایت، عروق مسدود شده نمی‌توانند خون کافی را به قلب تحویل دهند. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد:
- آنژین،
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه، بازو، گردن، کتف یا فک شود.
اگر مواد چربی شکسته و متلاشی شود، لخته‌های خونی را ایجاد می‌کنند که می‌تواند باعث حمله قلبی گردد (با انتقال این خون دارای اختلال به مغز ، باعث سکته مغزی خواهد شد).
اختلال سیستم الکتریکی
معمولاً ضربان قلب طبیعی بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه است. این ضربان منظم و ریتمیک قلبی وابسته به سیگنال‌های الکتریکی است که در قلب به وجود می‌آید.
اگر سیگنال‌های الکتریکی در قلب قطع شوند، ضربان قلب می‌تواند به سه شکل زیر باشد:
- بیش از حد سریع (تاکی کاردی)،
- بیش از حد کند (برادی کاردی)
- ریتم نامنظم قلب (آریتمی قلب)
شرایطی که بر پمپاژ و عملکرد قلب تأثیر می‌گذارد؟
شرایطی وجود دارد که می‌تواند بر عضله‌های قلبی تأثیر گذاشته و عملکرد قلب یعنی پمپاژ خون را دچار اختلال نماید. بیماری‌هایی که در اثر اختلال در عملکرد قلب ایجاد می‌شود شامل:
- حمله قلبی
- فشار خون بالا (پر فشاری خون)
- مشکلات دریچه‌های قلبی
- درد در قفسه سینه
- کاردیو میوپاتی
کاردیومیوپاتی Cardiomyopathy
این یک اصطلاح عمومی برای بیماری‌های عضلانی قلب است. گاهی اوقات این بیماری در اثر موارد زیر به وجود می‌آید:
- بیماری‌های قلبی ارثی
- عفونت‌های ویروسی
- فشار خون بالا (که باعث تلاش بیشتر قلب برای پمپاژ خون می‌شود)
هنگامی که عضله قلب نمی‌تواند نیازهای بدن برای خون رسانی کافی و اکسیژن را فراهم کند، می‌تواند علائم مختلفی را به وجو آورد مانند:
- تنفس،
- خستگی شدید
- تورم مچ پا
این بیماری‌های قلبی به دلیل نارسایی در عملکرد قلب برای پمپاژ خون به کل بدن است.
اختلال در دریچه‌ها
اگر دریچه‌های قلبی به درستی عمل نکنند، قلب نمی‌تواند عملکرد طبیعی داشته باشد، زیرا جریان خون از طریق قلب را تحت تأثیر قرار دهد.
دو بیماری اصلی که در به وجود آمدن آن‌ها دریچه‌ها تأثیر گذار هستند:
- نشت خون از دریچه‌ها ؛ علت آن نارسایی دریچه‌ها یا افت فشار در دریچه‌ها است.
- سخت و تنگ شدن دریچه؛ که تنگی دریچه نامیده می‌شود.
