بیماری های قلبی – دلایل بروز آن‌ها و راه‌های پیشگیری
بیماری های قلبی ، مجموعه وسیعی از عواملی هستند که قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیماری‌های عروقی، مواردی مانند بیماری عروق کرونر، آریتمی یا تپش قلب، مشکلات مادرزادی قلب و مواردی از این دست را شامل می‌شوند.
اصطلاح «بیماری قلبی»، اغلب به جای «بیماری قلبی عروقی» به کار گرفته می‌شود. بیماری قلبی عروقی، تمامی موارد مربوط به مسدود شدن و تنگی رگ‌های خونی که ممکن است منجر به حمله قلبی، درد قفسه سینه و سکته مغزی شود را شامل می‌شود. موارد دیگری نیز مانند مشکلات عضله قلب، رگ‌های قلب و تپش قلب، به عنوان بیماری‌های قلبی شناخته می‌شوند.
با یک سبک زندگی سالم، می‌توان از بسیاری از بیماری های قلبی جلوگیری کرد.
در ادامه به علائم، دلایل و راه‌های پیشگیری از بیماری های قلبی می‌پردازیم.
علایم بیماری های قلبی ناشی از رگها (بیماری آترواسکلروز – Atherosclerotic Disease)
علایم در خانم‌ها و آقایان می‌تواند متفاوت باشد. به‌عنوان نمونه، آقایان معمولا درد قفسه سینه دارند و خانم‌ها علاوه بر درد قفسه سینه، علایمی مانند تنگی نفس، خستگی مفرط و حالت تهوع دارند. علایم دیگر این بیماری عبارتند از:
- احساس درد، تنگی، فشار و ناراحتی در قفسه سینه
- تنگی نفس
- درد و بی‌حسی پا و دست. اگر رگ‌های این قسمت‌ها، تنگ شده باشند، در این نواحی احساس ضعف و سردی می‌شود
- درد گردن، فک، گلو، بالای سینه و کمر
ممکن است قبل از بروز یک حمله قلبی، بیماری قلبی عروقی را نتوان تشخیص داد. بهتر است علائم را با دکتر خود در میان بگذارید. با چکاپ منظم می‌توان از بروز این‌گونه بیماری‌ها پیشگیری کرد.
علایم بیماری قلبی ناشی از ضربان نامنظم قلب (آریتمی قلبی – Heart Arrhythmias)
آریتمی قلبی یعنی ضربان نامنظم و غیرعادی قلب. ضربان سریع، کند و یا نامنظم، همگی در این دسته جای می‌گیرند. موارد زیر، عوامل دیگری از بیماری آریتمی قلب هستند.
- لرزش در قفسه سینه
- ضربان بالای قلب یا تاکیکاردی – Tachycardia
- ضربان کند قلب یا برادیکاردی – Bradycardia
- ناراحتی یا درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- سرگیجه
- احساس سبکی در سر
- غش و سنکوب
علایم بیماری قلبی ناشی از نواقص قلب
نواقص مادرزادی قلب پس از تولد، خود را بروز می‌دهند. مواردی مانند:
- رنگ‌پریدگی پوست
- ورم پا، شکم و دور چشم
- در نوزاد، تنگی نفس هنگام تغذیه و اختلال در افزایش وزن
از علایم نواقص قلب به‌شمار می‌روند.
نقایص مادرزادی قلب که جدیت کمتری دارند، اغلب تا دوران کودکی و یا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شوند. نشانه‌ها و علائم بیماری های قلبی که معمولا تهدیدی برای زندگی فرد نیستند عبارتند از:
- تنگی نفس در هنگام ورزش و فعالیت
- خستگی سریع در هنگام ورزش و فعالیت
- ورم دست، مچ پا و قسمت پایین پا
علایم بیماری قلبی ناشی از ضعف عضلات قلب (کاردیومیوپاتی – Dilated Cardiomyopathy)
ممکن است در شروع بیماری قلبی، هیچ علائمی وجود نداشته باشد. با وخیم‌شدن وضعیت، علایمی که بروز پیدا می‌کنند عبارتند از:
- نفس‌نفس زدن هنگام فعالیت یا استراحت
- ورم پا، مچ پا و قسمت پایین پا
- خستگی
- ضربان قلب نامنظم، سریع، محکم و لرزان
- سرگیجه، احساس سبکی سر و غش
علایم بیماری‌های ناشی از عفونت قلب
اندوکاردیت عفونی، عفونت داخلی حفره‌های قلب و یا دریچه‌های قلب است. علایم عفونت قلب شامل موارد زیر است:
- تب
- تنگی نفس
- ضعف و خستگی
- ورم پا یا شکم
- تغییرات ضربان قلب
- سرفه‌های خشک و مداوم
- جوش و لکه‌های نامعمول پوستی
علایم بیماری های قلبی ناشی از دریچه قلب
قلب، چهار دریچه دارد. دریچه‌های آئورت، میترال، سه‌لتی و ریوی، این چهار دریچه قلب هستند. با باز و بسته‌شدن این دریچه‌ها، جریان خون، کنترل می‌شود. دریچه‌های قلب در شرایط مختلفی امکان دارد دچار مشکلاتی مانند تنگی، انسداد یا بسته نشدن به طور صحیح شوند.
علایم بیماری دریچه قلب شامل موارد زیر می‌شود:
- خستگی
- تنگی نفس
- ضربان قلب نامنظم
- ورم قسمت پایین پا یا مچ پا
- درد قفسه سینه
- غش یا سنکوب
چه‌زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
درصورت داشتن علایم زیر، باید به پزشک مراجعه کنید:
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- غش
اگر بیماری قلبی، سریع‌تر شناسایی شود، روند درمان آسان‌تر است. اگر برای پیشرفت بیماری قلبی خود نگران هستید، با پزشک مشورت کنید. زمانی‌که بیماری قلبی در خانواده فرد سابقه داشته باشد، مشورت با پزشک اهمیت بیشتری دارد.
قلب چگونه کار می‌کند؟
قلب یک پمپ است. یک اندام ماهیچه‌ای که تقریبا به اندازه مشت دست هر فرد است. در سمت چپ قفسه سینه جای گرفته است. قلب به دو قسمت چپ و راست تقسیم می‌شود. این تقسیم، مانع مخلوط شدن خون پر از اکسیژن و خون کم اکسیژن می‌شود. خون کم اکسیژن، بعد از چرخش در کل بدن به سمت قلب باز می‌گردد.
- قسمت راست قلب، شامل دهلیز راست و بطن راست است که خون را از طریق شریان‌های ریوی به سمت ریه‌ها پمپاژ می‌کند.
- ریه‌ها با تامین اکسیژن لازم، خون را صاف و تازه می‌کنند. همچنین ریه‌ها، دی‌اکسیدکربن را دور می‌ریزند.
- خون پر از اکسیژن، وارد قسمت چپ قلب می‌شود. این قسمت، شامل دهلیز چپ و بطن چپ است.
- قسمت چپ قلب، خون را از طریق آئورت، پمپاژ می‌کند و اکسیژن و مواد مغذی بافت‌های بدن را تامین می‌کند.
دریچه‌های قلب
چهار دریچه قلب، با باز و بسته‌شدن به‌موقع، جهت جریان خون را کنترل می‌کنند. برای عملکرد صحیح، دریچه‌ها باید شکل درستی داشته باشند تا بتوانند باز و محکم بسته شوند، بدون هیچ نشت و تراوشی.
این دریچه‌ها عبارتند از:
- سه‌لتی
- میترال
- ریوی
- آئورت
ضربان قلب
یک تپش قلب، درواقع یک چرخه منظم است.
- در زمان انقباض، بطن منقبض می‌شود و خون شریان‌های ریوی به سمت کل بدن حرکت داده می‌شود.
- در زمان آرامش، بطن‌ها با خونی که از دهلیز‌ها وارد می‌شود پر می‌شوند.
سیستم الکتریکی
سیم‌کشی قلب، باعث استمرار ضربان آن می‌شود. این فعالیت باعث کنترل مداوم چرخه خون پر از اکسیژن و کم اکسیژن می‌شود. درنهایت این تبادل خون است که باعث زنده‌ماندن می‌شود.
شوک‌های الکتریکی، از دهلیز راست شروع می‌شود و از طریق مسیر‌های مخصوص به سمت بطن‌ها حرکت می‌کند و سیگنال‌های پمپاژ را به قلب می‌رساند.
سیستم هدایت، ضربان قلب را در یک ریتم هماهنگ و طبیعی نگه می‌دارد. این کار باعث حفظ جریان خون می‌شود.
علل بیماری های قلبی عروقی
بیماری های قلبی عروقی، به مشکلات مختلف قلب و شریان‌های خونی اشاره می‌کنند. همچنین به آسیب رسیدن قلب و عروق بر اثر تشکیل پلاک‌های چربی در رگها (آترواسکلروز) نیز مربوط می‌شود. این موضوع باعث اختلال در جریان خون می‌شود.
آترواسکلروز، شایع‌ترین عامل بیماری های قلبی عروقی است. علت آن می‌تواند مسائل قابل پیشگیری از جمله، رژیم غذایی ناسالم، ورزش نکردن، اضافه وزن و استعمال دخانیات باشد.
دلایل آریتمی قلبی
دلایل شایع ضربان نامنظم قلب یا آریتمی شامل موارد زیر است:
- نواقص مادرزادی قلب
- بیماری عروق کرونر
- فشار خون بالا
- دیابت
- استعمال دخانیات
- مصرف بیش از حد الکل یا کافئین
- سوء مصرف مواد مخدر
- استرس
- مصرف برخی از داروها و داروهای گیاهی
- بیماری‌های دریچه قلب
در یک فرد سالم که قلبی سالم و نرمال دارد، بدون وجود یک عامل خارجی مانند شوک الکتریکی یا مصرف مواد مخدر، بعید به نظر می‌رسد که آریتمی کشنده بروز پیدا کند.
علل نواقص مادرزادی قلب
معمولا نواقص مادرزادی قلب، زمانی‌که بچه در رحم است رشد پیدا می‌کند. حدود یک ماه پس از زایمان، همراه با تغییرات گردش خون در بدن، نواقص قلب همزمان با رشد قلب شروع به رشد می‌کند. در برخی مواقع داروها و ژن نیز ممکن است باعث بروز این نواقص گردد.
نواقص قلب ممکن است در بزرگسالی شیوع پیدا کند. با تغییر سن، ساختار قلب تغییر می‌کند و ممکن است باعث بروز نارسایی‌هایی در بدن شود.
علل بیماری کاردیومیوپاتی Cardiomyopathy
۱- کاردیومیوپاتی کامل
دلایل این نوع از کاردیومیوپاتی که شایع‌ترین نوع است، معمولا ناشناخته است. کاهش جریان خون به سمت قلب، بعد از یک حمله قلبی، عفونت، سموم و داروی‌های خاص ممکن است باعث بروز این مورد شود. همچنین وراثت نیز می‌تواند علت دیگری باشد.
۲- کاردیومیوپاتی هیپرتروفی
ماهیچه‌های قلب به شکلی غیرعادی ضخیم می‌شوند. علت آن هم معمولا ارثی است. همچنین فشار خون بالا و بالارفتن سن نیز می‌تواند علت‌های دیگر آن باشند.
۳- کاردیومیوپاتی محدودکننده
یکی از نادرترین نوع بیماری است که باعث عدم‌انعطاف و سفت‌شدن ماهیچه‌های قلب می‌شود. دلایل ناشناخته‌ای می‌تواند باعث این بیماری شود. همچنین بیماری‌های مختلفی مانند اختلالات بافت همبند، افزایش بیش از حد آهن در بدن، افزایش غیرمعمول پروتئین یا برخی از درمان‌های سرطان نیز می‌تواند علت بروز چنین مشکلی شود.
دلایل عفونت قلب
عفونت قلب مانند اندوکاردیت، هنگامی‌که محرکی مثل باکتری، ویروس یا عامل شیمیایی به ماهیچه قلب برسد بروز پیدا می‌کند. متداول‌ترین عوامل عفونت قلب عبارتند از:
- باکتری‌ها
- ویروس‌ها
- انگل‌ها
علل بیماری دریچه قلب
علت‌های مختلفی می‌تواند باعث بیماری دریچه‌ای قلب شود. ممکن است فردی با بیماری دریچه قلب متولد شود یا دریچه قلب در شرایطی دچار آسیب شود. از جمله:
- تب روماتیسمی
- عفونت و اندوکاردیت عفونی
- اختلالات بافت همبند
عوامل افزایش ریسک بیماری های قلبی
عوامل افزایش خطر شیوع بیماری های قلبی شامل موارد زیر است.
۱- سن
پیری خطر ابتلا به آسیب‌دیدگی و انسداد شریان‌ها و ضعیف شدن عضلات قلب را افزایش می‌دهد.
۲- جنسیت
به طور کلی، خطر ابتلا به بیماری قلبی در مردان بیشتر است. با این وجود بعد از یائسگی در زنان نیز افزایش پیدا می‌کند.
۳- سابقه خانوادگی
این مورد خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر را افزایش می‌دهد. به ویژه اگر در یکی از والدین قبل از سن ۵۵ سالگی برای مردان و ۶۵ سالگی در زنان بروز پیدا کرده باشد.
۴- استعمال دخانیات
نیکوتین، رگها را تنگ می‌کند. کربن‌مونواکسید، می‌تواند باعث انسداد داخلی رگها شود. بیماری های قلبی در افراد سیگاری شایع‌تر است.
۵- برخی از داروهای شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
برخی از این داروها می‌تواند باعث افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی شود.
۶- رژیم غذایی نامناسب
رژیم غذایی همراه با چربی، نمک، قند و کلسترول بالا می‌تواند باعث بروز بیماری های قلبی شود.
۷- فشار خون بالا
فشار خون بالا می‌تواند باعث ضخیم شدن شریان‌ها و انسداد رگ‌هایی شود که جریان خون از این طریق انجام می‌شود.
۸- کلسترول بالای خون
این مورد احتمال تشکیل پلاک‌های چربی در شریان‌ها را افزایش می‌دهد.
۹- دیابت
دیابت، شانس ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می‌دهد.
۱۰- چاقی
وزن بیش‌ازحد، یکی دیگر از عوامل افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی است.
۱۱- عدم فعالیت فیزیکی
ورزش نکردن، شرایط را برای ابتلا به بیماری قلبی و بروز عوامل دیگر ابتلا به بیماری قلبی آماده می‌کند.
۱۲- استرس
استرس بیش‌ازحد، به شریان‌ها آسیب می‌زند و دیگر عوامل بیماری قلبی را تشدید می‌کند.
۱۳- بهداشت نامناسب
عدم رعایت بهداشت می‌تواند احتمال ورود عفونت به بدن را افزایش دهد. رعایت بهداشت دهان و دندان و همچنین شستن دست‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد.
عوارض جانبی بیماری قلبی
۱- نارسایی قلبی
این مورد، یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی بیماری های قلبی است. هنگامی‌که قلب نمی‌تواند خون کافی و موردنیاز بخش‌های مختلف بدن را پمپاژ کند، درواقع نارسایی قلبی اتفاق افتاده‌است.
۲- حمله قلبی
یک لخته خون در شریان‌های خونی که به قلب می‌رسد می‌تواند جریان خون را مسدود کند.
۳- سکته مغزی
عواملی که منجر به بروز بیماری های قلبی عروقی می‌شوند، می‌توانند باعث بروز سکته مغزی نیز بشوند. سکته مغزی هنگامی اتفاق می‌افتد که یکی از رگ‌های مغز، تنگ یا مسدود شود. این کار باعث اختلال در رسیدن خون به مغز می‌شود.
۴- آنوریسم
برآمدگی و بزرگ‌شدن دیواره سرخرگ را آنوریسم می‌گویند. اگر یک آنوریسم، پاره شود می‌تواند باعث خونریزی داخلی و مرگ شود.
۵- ایست ناگهانی قلب
بیماری های قلبی مانند آریتمی، ممکن است باعث اختلال و توقف عملکرد قلب شوند.
پیشگیری
قطعا برخی از بیماری های قلبی را نمی‌توان پیشگیری کرد. مانند بیماری‌هایی که علت وراثتی دارند یا از بدو تولد همراه فرد بوده‌اند. اما از بسیاری از آن‌ها می‌توان با انجام بعضی کارها پیشگیری کرد.
- سیگار نکشید.
- وضعیت سلامتی خود را کنترل کنید. فشارخون، قندخون و کلسترول را متعادل نگه‌دارید.
- حداقل ۳۰ دقیقه در طول روز، ورزش کنید.
- یک رژیم غذایی کم‌نمک، با کم‌ترین میزان اسیدهای چرب اشباع را انتخاب کنید.
- وزن خود را مناسب نگه‌دارید.
- استرس خود را کاهش دهید.
- بهداشت مناسب را رعایت کنید.
